Thương hàn là bệnh chủ yếu lây qua đường ăn uống.
Thủ phạm gây ra bệnh thương hàn chính là vi khuẩn Salmonella typhi. Đây là trực khuẩn gram âm (-), hiếu khí tùy nghi di động. Salmonella xâm nhập vào cơ thể qua đường miệng và hầu hết là do ăn phải thức ăn bị nhiễm như thực phẩm, sữa, nước uống… Sau khi xuyên qua hàng rào axit dạ dày, vi khuẩn di động về phía ruột non và sinh sản ở đó, tiếp tục chui qua màng nhày vào thành ruột và đi vào máu. Vi khuẩn sẽ được chuyên chở bởi những tế bào bạch cầu ở gan, lách và tủy xương. Khi đó vi khuẩn sẽ sinh sôi nảy nở trong tế bào của những cơ quan này và quay lại dòng máu. Vi khuẩn xâm nhập vào túi mật, hệ thống ống mật và mô limpho trong ruột, tại đây chúng sinh sôi nảy nở với
số lượng lớn. Từ đây chúng xâm nhập hệ thống lưới nội mô và hầu hết các cơ quan trong cơ thể. Salmonella typhi, tăng trưởng nhanh nhất ở nhiệt độ 370C (nhiệt độ cơ thể).
Bệnh nhân bị thương hàn cấp tính có thể lây ra môi trường nước xung quanh qua phân, ở giai đoạn cấp các chất thải (phân) có chứa nồng độ vi khuẩn rất cao.
Có 3 – 5% người bệnh trở thành người mang trùng sau giai đoạn bệnh cấp. Một số bệnh nhân bị bệnh nhẹ, có thể họ không nhận biết được. Những người này về lâu dài có thể trở thành người lành mang trùng. Những người mang trùng mạn tính này thường không có triệu chứng và là nguồn lây bệnh sốt thương hàn trong nhiều năm.
Biểu hiện của bệnh thương hàn.
Khi vi khuẩn Salmonellae typhi xâm nhập vào cơ thể sẽ gây ra triệu chứng sốt cao, đau đầu, mệt mỏi, chán ăn, nhịp tim chậm (dấu hiệu mạch nhiệt phân ly), khoảng 25% có nốt hồng ban trên cơ thể. Người bệnh đau bụng, nôn, táo bón hoặc tiêu chảy, phân đen hoặc có máu. Bụng trướng, gan lách to có thể chảy máu ruột, thủng ruột do các vết viêm loét ở hạch Payer hoặc bị rối loạn chức năng não và dễ gây ra tử vong.
Thời kỳ ủ bệnh phụ thuộc vào số lượng vi khuẩn xâm nhập, có thể từ vài ngày tới vài tháng, nhưng thông thường từ 1-3 tuần.
Để phòng bệnh hữu hiệu cần kiểm tra nghiêm ngặt các quy định về vệ sinh an toàn thực phẩm, nguồn nước sinh hoạt, chất thải của người và gia súc. Cách ly bệnh nhân mắc bệnh thương hàn đến khi hết triệu chứng lâm sàng và kết quả phân lập vi khuẩn 3 lần cách nhau 24 – 48 giờ âm tính. Đảm bảo vệ sinh ăn uống, thực hiện ăn chín uống sôi.
Trong vùng có nhiều người mắc bệnh hoặc vùng bị lũ lụt, ô nhiễm môi trường nặng cần được sát khuẩn bằng dung dịch Cloramin B, vôi bột. Ở những nơi bệnh thương hàn thường xuyên xảy ra nên tiêm phòng bằng vaccin, tùy theo hiệu lực của từng loại vaccin có thể tiêm nhắc lại sau 2-5 năm.
Nguồn: Viện Dinh dưỡng Quốc gia